بی‌شک بحران تغییرات آب‌وهوایی، یکی از بزرگترین معضلات امروز است. اصطلاحاتی مثل «انتشار کربن»، «گازهای گلخانه‌ای» و «انرژی تجدید‌پذیر» اغلب به گوشمان می‌خورد، اما توجه نداریم که کودکان شناختی از این مفاهیم ندارند، زیرا ممکن است دیدگاهشان در این زمینه کاملا شکل نگرفته باشد.

نسل آینده بی‌شک از وجود بحران تغییرات آب‌وهوایی آگاه است و نام جنبش‌هایی چون شورش علیه انقراض و کنشگران انفرادی مثل گرتا تونبرگ که برای آگاهی‌رسانی درباره این معضلات و تغییر اوضاع مبارزه می‌کنند، در خانواده‌ها بر سر زبان‌ها است.

اما برای آن که کودکان بتوانند به سیاره‌ ما کمک کنند، باید آن‌ها را به اطلاعات لازم مجهز کنیم، اما به وحشت نیندازیم.

مگان کندی-وودرد، روان‌درمانگر و از گردانندگان تارنمای «روانشناس تغییرات آب‌وهوایی»، در مصاحبه با ایندیپندنت گفت: «قطعا چاره کار روی گرداندن از گفت‌وگوهای دشوار نیست. بله، وقتی اضطراب داریم، دلمان می‌خواهد رویمان را برگردانیم. اما خوشبختانه این بحث، دنیای اطراف‌ ما را پر کرده است. هدفمان در آموزش انکار معضل نیست، بلکه تاب‌آوری در برابر آن است.»

در ادامه به چند نکته عملی مفید برای آموزش این موضوع به کودکان می‌پردازیم:

مطرح کردن موضوع در زمان مناسب

چنین موضوع مهمی را باید زمانی با کودک مطرح کرد که هم وقت خود ما به عنوان بزرگسال و هم وقت کودک آزاد است و حواسمان به کار دیگری پرت نیست. بدین ترتیب، وقت کافی خواهیم داشت تا گفت‌وگویی معنادار شکل گیرد.

کندی-وودرد می‌گوید: «زمانی را انتخاب کنید که معمولا گفت‌وگو برایتان راحت است؛ مثلا هنگام آشپزی یا پیاده‌روی، نه مثلا قبل از خواب یا امتحان.» او افزود: «اگر دیدید زمان انتخابی‌تان مناسب نیست، اصرار نکنید. گفت‌وگو را به وقت دیگری موکول کنید.»

به توصیه او بهتر است در پایان مکالمه یک فعالیت مفرح انجام شود، مثلا به گردش در طبیعت بروید.

دانستن مفاهیم پایه‌

همه می‌دانیم کودکان در مورد هر موضوعی پر از پرسشند پس باید راجع به موضوع علمی و پیچیده بحران تغییرات آب‌وهوا، مفاهیم پایه را بدانیم:

- گازهای گلخانه‌ای منتشره از منابعی همچون خودروها، هواپیماها، مراکز دفن زباله و گاوها، باعث گرمایش زمین می‌شوند.

- فعالیت انسان و مصرف سوخت فسیلی، از عوامل گرمایش زمین است.

- وقتی می‌گوییم گرمایش جهانی، منظورمان روند بلندمدت و تدریجی گرم شدن هوا است، اما ممکن است در کوتاه‌مدت، بیشتر وقوع رویدادهای آب‌وهوایی شدیدتر و نامعمول‌تر را شاهد باشیم؛ مثلا بارش برف در  تابستان یا وقوع توفان‌های شدید.

کندی-وودرد می‌گوید: «مطالب را دقیق و متناسب با سن کودک در نظر بگیرید، اما یادتان باشد برای صحبت کردن در مورد بحران آب‌وهوایی، لازم نیست در این زمینه متخصص باشیم. همیشه می‌توان به کودک گفت: چه سؤال خوبی! بگذار بروم در موردش تحقیق کنم و بعد جوابت را بدهم.»

توصیه وی، رجوع به منابع عالی «نشنال جئوگرافیک برای کودکان» و «ناسا» است.

ملموس توضیح دادن مطلب برای کودک

اسیر مفاهیم علمی بحران تغییرات آب‌وهوایی نشویم. سعی کنیم بیشتر اثرات آن بر دنیای اطراف را به کودک نشان دهیم. تحقیقات نشان می‌دهد که همدلی با طبیعت باعث می‌شود در مورد مسایل محیط زیستی دغدغه‌مندتر شویم.

برای این کار می‌توان اثر بحران آب‌وهوا را بر گونه‌های خاص گیاهی و جانوری و زیستگاه آن‌ها توضیح داد؛ مثلا این که افزایش دما باعث سریعتر ذوب شدن یخ‌های دریا در قطب شمال می‌شود و این موضوع اثر بدی بر زندگی پستاندارانی همچون خرس قطبی می‌گذارد، زیرا برای شکار غذای خود به این یخ‌ها نیاز دارند.

امید و اطمینان دادن به کودک

طرح چنین موضوعی این خطر را دارد که موضوع به قدر کافی برای کودک شفاف نباشد و همین باعث بروز اضطراب بی‌مورد می‌شود. پس باید به کودک اطمینان دهیم که می‌توان حتی تک‌نفری هم برای کاهش سرعت گرمایش زمین کاری کرد.

کندی-وودرد می‌گوید که قانون «سه تایی» می‌تواند در این مورد مفید باشد: «پس از طرح هر موضوع تلخ، سه حقیقت یا داستان مثبت تعریف کنیم تا امیدوار و دست به کار شود.»

بر مثال‌هایی مانند این تاکید کنید که پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری به جای خودروسواری می‌تواند اثر مثبتی داشته باشد و بازیافت زباله‌ها و آن‌ها را روانه مراکز دفن نکردن نیز می‌تواند مفید باشد. با درختکاری و گلکاری نه تنها باعث جذب گازهای گلخانه‌ای می‌شویم، بلکه می‌توانیم زیستگاهی برای جانوران هم فراهم کنیم. به علاوه با این کار، کودک با طبیعت رابطه‌ای عاطفی پیدا می‌کند.

بنا بر یک پژوهش، عادت‌ها تا سن ۹ سالگی در کودکان شکل می‌گیرد. با برداشتن این گام‌های کوچک، نه تنها عادت‌های خوب آینده را در کودکان ایجاد می‌کنیم، بلکه به آنان در ایفای نقش برای محافظت از زمین احساس توانمندی می‌دهیم.

گوش دادن به دغدغه‌های کودک

گفت‌وگو درباره بحران تغییرات آب‌وهوایی می‌تواند سنگین و طاقت‌فرسا باشد. «اضطراب اقلیمی»، از موضوعاتی است که توجه روزافزون روانشناسان را به خود جلب کرده‌ است، اما نمی‌توان و نباید از قرار گرفتن کودکان در معرض این موضوع اجتناب کرد.

موضوع بحران آب‌وهوا در رسانه‌ها و مدرسه مطرح می‌شود و کودکان بالاخره با آن مواجه خواهند شد. پس باید مستقیما به این موضوع پرداخت تا موجب بروز اضطراب بی‌مورد در آنان نشود. همچنین، باید اطلاعات غلطی را هم که از جاهای دیگری به کودک رسیده است، تصحیح کرد.

کندی-وودرد می‌گوید اگر دیدید کودک نگران است، «به او بگویید می‌دانید ترسیده و نگران و عصبانی است. در مورد احساستان صحبت کنید اما آن را به کودکتان القا نکنید.» او توصیه می‌کند که با همدلی، اضطراب کودک را کاهش دهیم. مثلا می‌توان گفت:‌ «من هم گاهی نگران زمین می‌شوم و بعد تصمیم می‌گیرم به سهم خودم بیشتر دوچرخه‌سواری کنم، الگوی مصرف برق را عوض کنم، یا کمتر گوشت بخورم.»

تارنمای «روانشناس تغییرات آب‌وهوایی» قرار است کتاب «معکوس کردن روند اضطراب آب‌وهوایی: اقدام پایدار برای حفظ سلامت روان و حفاظت از زمین» را در ژانویه ۲۰۲۲ منتشر کند.